System wymiany informacji gospodarczych odgrywa znaczącą rolę w zakresie planowanych i przeprowadzanych transakcji oraz doboru kontrahenta. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie zmian, które zostały wprowadzone w Ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. nr 81, poz. 530 ze zm.) i wejdą w życie w listopadzie bieżącego roku. Nowelizacja ma na celu wsparcie wierzycieli zmuszonych do egzekwowania długów, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniego poziomu ochrony dłużnika. Przedstawiona analiza nowych i modyfikowanych regulacji pozwoli przedsiębiorcom zrozumieć charakter tych zmian oraz ich znaczenie w praktyce.
W pierwszej kolejności należy wskazać, iż rozszerzeniu uległ przedmiot działalności biur informacji gospodarczej (dalej jako: BIG). Obok ogólnie rozumianego pośrednictwa w udostępnianiu informacji gospodarczych kompetencje biur rozszerzono o możliwość uzyskiwania na zlecenie klienta danych z rejestru PESEL, a także uzyskiwanie i przetwarzanie danych z rejestrów publicznych, takich jak: krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej (REGON), Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej (CEIDG), Krajowy Rejestr Sądowy (KRS), Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości (od lutego 2018 r.) a także Rejestr Należności Publicznoprawnych (od stycznia 2018 r.). Oznacza to, że BIG otrzymają dostęp do szerszego zakresu źródeł analizujących sytuację finansową badanego podmiotu. BIG zyskają również uprawnienie do dokonywania analizy wiarygodności płatniczej przedsiębiorców – kwestia ta zostanie jednak szerzej omówiona w dalszej części artykułu.
Co jednak ważniejsze, na mocy zmian BIG zostaną zobowiązane do podjęcia między sobą współpracy. Będzie ona polegała na wzajemnym przekazywaniu informacji o podmiotach niebędących konsumentami. Instrumentem ułatwiającym weryfikację wiarygodności kontrahenta będzie tzw. wniosek jednolity. Podmiot zainteresowany, w tym przypadku wierzyciel, będzie mógł poprze złożenie jednego wniosku do wybranego biura, uzyskać informacje znajdujące się w różnych biurach. Jest to możliwe dzięki wspomnianemu mechanizmowi współpracy. Zgodnie z nowymi przepisami, wymiana danych gospodarczych między BIG drogą teletransmisji ma liczyć 24 godziny. Natomiast, gdy sam wnioskujący złoży wniosek osobiście lub elektronicznie do biura, czas oczekiwania na przepływ informacji powinien wynosić 2 dni robocze od momentu złożenia wniosku. Takie rozwiązanie pozwala na uzyskanie pełnej i wyczerpującej informacji uzyskanie pełnej i wyczerpującej informacji ze wszystkich rejestrów za pomocą jednego wniosku. Daje to pełniejszy obraz potencjalnego kontrahenta i minimalizuje ryzyko podjęcia współpracy z nierzetelnym podmiotem. Nie bez znaczenia jest także aspekt ekonomiczny. Do chwili obecnej podmiot wnioskujący o udzielenie informacji gospodarczych musiał składać odrębne wnioski do każdego z biur.
Zmianie uległy także niektóre kwestie odnoszące się do przesłanek przekazywania danych do BIG przez wierzycieli. Ustawa rozróżnia informacje dotyczące dłużników będących konsumentami, dłużników niebędących konsumentami, czyli przedsiębiorców oraz pozostałe przypadki (art. 14 – 16 ustawy). Skróceniu uległ czas po którym można wpisać dłużnika do BIG – z 60 do 30 dni. Wprowadzono także przepis określający minimalną kwotę zobowiązania podlegającego wpisowi. Wynosi ona dla konsumenta co najmniej 200 zł, a dla przedsiębiorcy – 500 zł. Jeżeli zobowiązanie wyrażone jest w walucie obcej okoliczność spełnienia wymogu kwoty minimalnej ocenia się na podstawie średniego kursu walut obcych ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski z dnia przekazania informacji gospodarczej do biura.
Niektóre zmiany w zakresie warunków przekazywania informacji do BIG dotyczą tylko określonej grupy dłużników. Jeśli chodzi o konsumentów do BIG nie będą mogły być przekazane informacje o zobowiązaniach w stosunku do których upłynęło 10 lat od dnia wymagalności, a w przypadku roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu, innego uprawnionego organu, orzeczeniem sądu polubownego albo stwierdzonych ugodą – 10 lat od momentu takiego stwierdzenia.
W przypadku dłużników niebędących konsumentami, nowość stanowi możliwość wezwania dłużnika do zapłaty w formie elektronicznej. Taki sposób wezwania musi być uwzględniony w umowie zawartej między wierzycielem a dłużnikiem, z której wynika zobowiązanie. Ponadto, od wysłania elektronicznego wezwania do zapłaty, do zgłoszenia żądania wpisu do BIG musi upłynąć miesiąc. Realizacja tych przesłanek pozwala uznać za spełniony wymóg wezwania dłużnika do zapłaty.
Wyraz wzmocnionej ochrony dłużnika przed niesłusznym wpisem do BIG stanowi nowa instytucja, tj. sprzeciw wobec zamiaru przekazania danych do biura. Dłużnik może wnieść go bezpośrednio wierzyciela bądź do BIG (odpowiednio art. 15a oraz 21a ustawy). W pierwszej konfiguracji dłużnik wyraża swój sprzeciw w odpowiedzi na wezwanie do zapłaty, które z kolei musi zawierać informację o możliwości zgłoszenia sprzeciwu. Dłużnik może kwestionować istnienie zobowiązania w całości, w części albo podnieść zarzut przedawnienia. Warto wskazać, że po nowelizacji twierdzenie dłużnika o przedawnieniu roszczenia jest rodzajem informacji gospodarczej i podlega wpisowi do BIG. Wierzyciel nieuwzględniający sprzeciwu ma obowiązek, przekazując informacje do biura, zawrzeć dane o podnoszonych przez dłużnika okolicznościach. Ustawodawca nie wskazuje procedury rozpatrywania sprzeciwu przez wierzyciela.
Dłużnik może także wnieść sprzeciw bezpośrednio do BIG. Sprzeciw może obejmować zarzuty nieaktualności, nieprawdziwości, niekompletności informacji lub przekazania lub przechowywania niezgodnie z ustawą aktualnych informacji gospodarczych. To na dłużniku spoczywa ciężar dowodu zaistnienia takich okoliczności. Powinien on przedstawić w tym zakresie stosowne dokumenty. Udokumentowanie podstaw sprzeciwu pozwoli BIG na ocenę jego zasadności, chociaż biuro może podjąć działania w celu uzyskania od stron dodatkowych wyjaśnień. Procedura rozpatrzenia sprzeciwu nie została uregulowana w ustawie, ale BIG są zobligowane do określenia jej w swoich regulaminach. Biuro obligatoryjnie wstrzymuje ujawnienie informacji gospodarczych objętych sprzeciwem na okres 30 dni w przypadku uzasadnionego przypuszczenia, że zobowiązanie nie istnieje albo wygasło. W pozostałych przypadkach, działanie biura jest fakultatywne – może wstrzymać ujawnienie informacji na okres konieczny do rozpatrzenia sprzeciwu, nie dłuższy niż 30 dni. Powyższy okres może ulec wydłużeniu do maksymalnie 45 dni. Rozpatrzenie sprzeciwu następuje według jednego z trzech wariantów: 1) biuro dokonuje aktualizacji informacji gospodarczej, 2) usuwa je w przypadku zrealizowania się ustawowych przesłanek bądź 3) biuro uznaje sprzeciw za bezzasadny i jednocześnie informuje o tym dłużnika.
Instytucja sprzeciwu zapewnia ochronę dłużnikowi przed nieuzasadnionym wpisem do BIG. Z drugiej strony istnieje ryzyko, że dłużnicy będą „grać na zwłokę” i wykorzystywać swoje uprawnienie do blokowania ujawnienia informacji, która de facto jest prawdziwa. Ponadto BIG zostaną wyposażone w kompetencję rozstrzygania czy sprzeciw jest słuszny, zastępując niejako sąd, mimo że biura nie są wyposażone w odpowiednie narzędzia aby zastępować władzę jurysdykcyjną.
Kolejna zmiana w ustawie to wydłużenie czasu ważności upoważnienia konsumenta na ujawnienie informacji w BIG. W dotychczasowym stanie prawnym okres ważności tego upoważnienia wynosił 30 dni. Po zmianach termin ten liczy 60 dni. Regulacja ta ma na celu zapewnienie ochrony dłużnika, chociaż wydaje się, że brak jest jednoznacznego i jasnego uzasadnienia takiego rozwiązania. Ustawa nie zawiera wytycznych odnoszących się do formy udzielanego upoważnienia jednak należy uznać, że właściwa będzie każda forma, pozwalająca utrwalić jego treści, datę złożenia, identyfikację konsumenta oraz jego adresata.
Jak wskazano na początku niniejszego artykułu, BIG – i będą od teraz na zlecenie klienta dokonywać analizy wiarygodności płatniczej podmiotu niebędącego konsumentem. Przez to sformułowanie rozumie się zdolność do terminowego wywiązywania się z zobowiązań pieniężnych. Do analizy wiarygodności płatniczej biuro może wykorzystać wyłącznie informacje gospodarcze przechowywane przez biuro oraz dane dotyczące wiarygodności płatniczej wymieniane z instytucjami z państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej, państw należących do Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, dane gromadzone przez banki i bankowe izby gospodarcze na podstawie prawa bankowego oraz wskazanych w art. 28 ustawy rejestrów publicznych.
Nowelizacją wprowadzono również nowy rozdział 5a, który dotyczy odpowiedzialności cywilnej. Wierzyciel odpowiada za przekazanie informacji gospodarczej do BIG z naruszeniem przepisów ustawy oraz brak zażądania aktualizacji albo usunięcia danych, gdy z przepisów wynika taki obowiązek. Biuro ponosi odpowiedzialność za brak aktualizacji bądź nieusunięcie informacji gospodarczej mimo nałożonego przez prawo obowiązku. Przepisy właściwe w tym zakresie znajdują się w kodeksie cywilnym oraz ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (u.z.n.k.). Warto wspomnieć, że jednocześnie dokonano zmiany we wspomnianej powyżej ustawie, wprowadzając w art. 17 f u.z.n.k. kwalifikujący wspomniane działania jako czyn nieuczciwej konkurencji.
Przewidywana nowelizacja z jednej strony niewątpliwie ułatwia wierzycielom korzystanie z informacji utrwalanych przez BIG. Szczególnie cenna jest możliwość uzyskania informacji o kontrahencie ze wszystkich biur przy użyciu jednego wniosku oraz możliwość wezwania dłużnika do zapłaty przed wpisem w formie elektronicznej. Z drugiej strony, ustawa w mojej ocenie przyznaje nadmierne uprawnienia dłużnikom, mogącym skutecznie kwestionować żądania wpisu i zamieszczać wzmianki o kwestionowaniu roszczenia bez faktycznego udowodnienia podnoszonych okoliczności. Planowane ograniczenia w zakresie możliwości dokonywania wpisów i obowiązku ich wykreślenia po upływie 10 lat nie są skorelowane z terminami przedawnienia roszczeń. Ratio legis tych rozwiązań de facto nie jest realizowane. Wprowadzane rozwiązania będą wymagały dopracowania w praktyce, z uwagi na niejednoznaczność i niekompletność niektórych postanowień umownych.
Sylwia Kilińska
Counsel
Business Advisory & Litigation Department
E-mail [email protected]
