Obciążanie wierzycieli opłatą za umorzenie postępowania niezgodne z Konstytucją

Orzeczenie zapadło na kanwie pytania prawnego zadanego przez Sąd Rejonowy w Zielonej Górze i dotyczącego podstawy prawnej do wydania postanowienia o pobraniu opłaty komorniczej od strony postępowania egzekucyjnego wszczętego i niezakończonego przed wejściem w życie ustawy o kosztach komorniczych, tj. przed 1 stycznia 2019 r., w przypadku złożenia wniosku przez wierzyciela o umorzeniu postępowania.

Powyższe orzeczenie należy przyjąć z pełną aprobatą. Z przywołanego wyżej przepisu, w połączeniu z art. 29 ust. 1 ustawy o kosztach komorniczych i odpowiadającym mu art. 49 ust. 2 dotychczasowej ustawy o komornikach sądowych i egzekucji wynikało, że jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało zakończone na wniosek wierzyciela lub ze względu na jego bezczynności przed dniem wejścia w życie ustawy o kosztach komorniczych, opłatą egzekucyjną obciążany był dłużnik, jeżeli natomiast umorzenie nastąpiło po wejściu w życie nowej ustawy, do poniesienia opłaty zobowiązany był wierzyciel. Bez znaczenia był moment złożenia wniosku o umorzenie przez komornika lub upływu terminu implikującego bezczynność wierzyciela – znaczenie miał moment wydania orzeczenia przez komornika. W związku z tym wierzyciele, mając świadomość nadchodzącej zmiany w przepisach odpowiednio wcześnie, często ze znacznym wyprzedzeniem składali do komorników wnioski o umorzenie postępowania. Działali oni w zaufaniu do organu egzekucyjnego, licząc na terminowe i zgodne z przepisami obowiązującymi w chwili składania, rozpoznanie wniosków. Przedmiotowa konstrukcja sprawiała, iż mimo zachowania należytej staranności przez wierzycieli, to czy zostaną obciążeni opłatą, zależało od należytej staranności i szybkości w podejmowaniu działań komorników. W konsekwencji, w części postępowań umorzonych na podstawie wniosków złożonych przed 1 stycznia 2019 r., opłatą egzekucyjną byli obciążani dłużnicy, w pozostałych natomiast opłatę nakładano na wierzycieli.

We wspomnianym wyroku z dnia 1 grudnia 2020 r. Trybunał uznał taką regulację za niezgodną z zasadą poprawnej legislacji, która zakłada racjonalność działania ustawodawcy. Gdyby złożone wnioski zostały rozpoznane w terminie wynikającym z ustawy, tj. 7 dni, opłatami bez wątpienia opłatami obciążeni byliby dłużnicy. Brak było podstaw, aby negatywnymi skutkami przekroczenia przez komorników terminu rozpoznania wniosków obciążać wierzycieli. W ocenie Trybunału, przedmiotowy przepis narusza także konstytucyjną zasadę równości, a zróżnicowanie sytuacji prawnej wierzycieli nie może być usprawiedliwione zamiarem ustawodawcy jak najszybszego wprowadzenia przepisów eliminujących wady uchylonej ustawy. Trybunał stwierdził ponadto, że niedopuszczalne jest naruszanie interesów wierzycieli działających w dobrej wierze, w sytuacji gdy nie jest zapewnione, że cel nowych regulacji, polegający na wyeliminowaniu sytuacji patologicznych, zostanie zrealizowany również w odniesieniu do wszystkich wierzycieli działających w złej wierze.

Jakie skutki wywrze wyrok Trybunału Konstytucyjnego? Niestety niewielkie. Wyrok ma bezpośredni wpływ jedynie na sprawę, w której zostało zadane pytanie prawne prowadzące do jego wydania oraz nielicznych postępowaniach skargowych, które zostały zawieszone przez sądy do czasu wydania rozstrzygnięcia przez Trybunał. Pozostałe sprawy, w których komornicy obciążyli opłatą wierzyciela nie mogą podlegać wzruszeniu mimo oparcia ich na niezgodnych z Konstytucją przepisach. Zgodnie bowiem z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2006 r., wydaną w sprawie III CZP 51/06 nie jest możliwe wznowienie postępowania w tym zakresie na podstawie określonej w art. 4011 Kodeksu postępowania cywilnego. Wierzycielom w takich sprawach zostaje jedynie wniesienie skomplikowanych powództw przeciwko Skarbowi Państwa na podstawie art. 4171 § 2 Kodeksu cywilnego, pod warunkiem, że wcześniej w całości wyczerpali przysługujące im środki prawne. W praktyce zapewne niewielu z nich zdecyduje się na taki krok.