Komornik pokrywa koszty swojego działania z uzyskiwanych opłat egzekucyjnych, a nadwyżka tych opłat ponad koszty jest jego dochodem. Mimo zachowania publicznoprawnego charakteru zawód komornika wykazuje pewne cechy typowe dla innych wolnych zawodów prawniczych. Czy jednak cechy te są wystarczające do uznania komornika za podatnika VAT?
Status komornika sądowego w Polsce jest złożony. Z jednej bowiem strony, zgodnie z ustawą z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, komornik jest funkcjonariuszem publicznym, wykonującym powierzone mu przez państwo funkcje, w szczególności czynności egzekucyjne. Z drugiej jednak wszelkie czynności komornik wykonuje na własny rachunek i stosuje się wobec niego przepisy o podatku dochodowym, ubezpieczeniach społecznych oraz zdrowotnych, dotyczące osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
Do czerwca 2015 r. czynności komorników nie były opodatkowane podatkiem VAT. Organy stosowały wykładnię prawa przedstawioną przez Ministra Finansów w interpretacji ogólnej z 30 lipca 2004 r. Problemy komorników rozpoczęły się, gdy w dniu 9 czerwca 2015 r. Minister Finansów wydał interpretację ogólną (PT1.050.1.2015.LJU.19), w której uznał wykonywane przez komorników sądowych czynności, w szczególności egzekucyjne, za podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Tym samym czynności wykonywane przez komorników uznane zostały za działalność gospodarczą, a sami komornicy za podmioty prowadzące taką działalność. W uzasadnieniu swojej interpretacji odniesiono się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz treści unijnych dyrektyw poświęconych zagadnieniu podatku od towarów i usług.
Komornicy nie zgadzają się jednak z taką wykładnią i powszechnie występują o interpretacje indywidualne, które następnie skarżą do sądów. I tak, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi uchylił kilkanaście niekorzystnych interpretacji indywidualnych, w których organy podatkowe stwierdziły, że komornicy muszą płacić VAT (np. sygn. akt I SA/Łd 338/16 z dnia 06.07.2016 r.). Zaś w czerwcu 2016 r., w precedensowym wyroku, niekorzystną interpretację uchylił też WSA w Poznaniu (sygn. akt I SA/Po 309/16). Sędziowie WSA w Łodzi w ustnym uzasadnieniu wyroków potwierdzili, że status komorników został ukształtowany przepisami ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Nie wykonują oni samodzielnej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT. Ma tu również zastosowanie wyłączenie z podatku obejmujące czynności wykonywane przez organy władzy publicznej (art. 15 ust. 6 ustawy o VAT).
Uzasadniając swoje stanowisko, łódzki WSA zwrócił uwagę m.in. na to, że komornicy, jako organy podporządkowane jurysdykcyjnie i organizacyjnie, podlegają ścisłemu nadzorowi, są wyposażeni we władztwo oraz działają w oparciu o prawo publiczne, a nie prywatne. Jednocześnie nie wykonują wolnego zawodu, nie mają statusu przedsiębiorcy, natomiast działają w imieniu państwa i pobierają opłaty stanowiące świadczenia publicznoprawne. Ponadto WSA orzekł, że za wyłączeniem komornika z systemu VAT przemawia okoliczność, że za jego działania odpowiedzialność odszkodowawczą ponosi również Skarb Państwa.
Minister Finansów konsekwentnie jednak zaskarża wyroki WSA, które są korzystne dla komorników. I w ten oto sposób o tym, czy komornicy są podatnikami VAT przesądzi uchwała NSA. W styczniu tego roku NSA zajął się pierwszą z tych spraw, jednakże na rozstrzygnięcie tego ważnego z punktu widzenia branży windykacyjnej problemu, będziemy musieli jeszcze poczekać. NSA uznał bowiem, że sprawa jest na tyle ważna i problematyczna, że wymaga podjęcia uchwały w poszerzonym składzie.
Inne jeszcze stanowisko prezentuje Sąd Najwyższy, który w Uchwale 3 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2016 r. sygn. III CZP 34/16 uznał, iż komornik sądowy, określając wysokość kosztów postępowania egzekucyjnego, nie może podwyższyć opłaty egzekucyjnej, ustalonej na podstawie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji o stawkę podatku od towarów i usług. Sąd Najwyższy wskazuje jednak, że rozstrzygnięcie nie przesądza, czy interpretacja Ministra Finansów jest prawidłowa. Oznacza tylko tyle, że przy kalkulowaniu opłaty komorniczej nie mogą być przekroczone górne granice tej należności. Jeśli kwota jest należna, to trzeba ją liczyć metodą stu, a nie od stu. Taki pogląd wynika choćby z ustawy o cenach. Jeśli cena pobierana jest w wysokości ustalonej i nie ma wzmianki o pobraniu VAT, to należy przyjąć, że ten podatek jest wliczony w cenę. Komornicy zaś nie mogą przerzucać obciążeń podatkowych na dłużników i przekraczać maksymalnej stawki.
Zdaniem Sądu Najwyższego oznacza to, że podatek VAT komornicy powinni obliczać metodą „w stu”, według której podstawą opodatkowania jest wysokość opłaty pomniejszona o 23 proc. VAT. Sąd wziął pod uwagę, że takie rozstrzygnięcie nie jest korzystne dla komorników, stwierdził jednak, że rozwiązanie przeciwne (przyjęcie za podstawę opodatkowania stawki ustawowej) będzie z kolei niekorzystne dla dłużników. Jednocześnie SN zastrzegł, że wypowiada się tylko w zakresie zadanego pytania prawnego, a o tym, czy interpretacja Ministra Finansów jest prawidłowa, przesądzi Naczelny Sąd Administracyjny.
Następnie, w dniu 14 września 2016 r. Sąd Najwyższy przekazał do rozpoznania w składzie 7 sędziów zagadnienie prawne Sądu Okręgowego we Wrocławiu. Sąd ten złożył zapytanie, czy opłata egzekucyjna ustalona przez komornika sądowego na podstawie art. 49 ust. 1 u.k.s.e. winna być powiększona o należność z tytułu podatku od towarów i usług, czy też zawiera w sobie kwotę podatku VAT? Niestety w sprawie tej (sygn. akt III CZP 97/16) na podjęcie uchwały również musimy jeszcze poczekać.
Problem VAT-u, z którymi borykają się komornicy będzie musiał zostać rozstrzygnięty przez Sąd. W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają obecnie prace nad projektem nowej ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, która miała m.in. uwolnić komorników od problemu VAT-u, jednakże Ministerstwo Finansów w opinii przedstawionej w ramach konsultacji do projektu wciąż stanowczo stwierdza, iż komornicy będą uznani za podatników VAT.
Sylwia Szerenos
Associate
B2B Credit Management Department
E-mail [email protected]
