27 lipca 2023 przedstawiono projekt ustawy zmieniającej ustawy o Prawie Cywilnym oraz Prawie Własności Przemysłowej. Jej celem jest wprowadzenie do polskiego Kodeksu Cywilnego regulacji umowy franczyzy oraz zapewnienie ochrony franczyzobiorcą, którzy stanowią słabszą stronę tego stosunku prawnego.
Umowa franczyzy – obecne regulacje prawne
Umowa franczyzy istnieje w systemach prawnych tylko niektórych państw. W Polsce stanowi ona jedną z umów nienazwanych. Dotychczas nie była uregulowana w przepisach prawa prywatnego, a możliwość jej zawierania wynikała z zasady swobody zawierania umów. Pomimo tego, że franczyza nie jest wprost uregulowana w przepisach prawa to w praktyce jest często wykorzystywana przez przedsiębiorców.
Według statystyk z 2020 r. w Polsce, w tamtym momencie, było 1300 sieci franczyzowych i około 83 tyś. franczyzobiorców, co oznacza, że rynek franczyzowy cały czas w Polsce się rozwija i powiększa. Konsekwencją tego jest także rosnący szereg problemów między stronami, do których rozstrzygnięcia potrzebne są odpowiednie rozwiązania prawne. Właśnie w tym celu niezbędne jest uregulowanie prawne, które zaproponowane zostało w przedstawionym projekcie ustawy.
Projekt zmian – przyczyny konieczności nowelizacji ustawy
Projektowane zmiany w przepisach spowodowane są nierówną pozycją między stronami, podczas zawierania umów franczyzowych. Formalnie obie strony są przedsiębiorcami, jednak w praktyce franczyzodawca ma silniejszą pozycję, ponieważ umowy te są umowami adhezyjnymi, czyli nie podlegają negocjacjom. Co więcej franczyzobiorcy często są małymi przedsiębiorcami o ograniczonym budżecie, przez co w przypadku jakichkolwiek sporów z drugą stroną, są na przegranej pozycji. Problemem, z którym muszą się mierzyć franczyzobiorcy, jest również sprawa nierzetelnych informacji udzielanych przez franczyzodawców, a także ukryte opłaty, długoterminowość umów franczyzowych czy trudności przy ich rozwiązywaniu.
Ustawa ma na celu ujednolicenie stosowanych rozwiązań i wprowadzenie ochrony interesów franczyzobiorcy, właśnie poprzez uregulowanie równowagi kontraktowej stron, opłat, informacji na temat franczyzodawcy, jak i czasu trwania umowy i możliwości jej wypowiedzenia.
Czym jest umowa franczyzy?
Cechami konstytutywnymi tej umowy jest świadczenie jednej strony umowy (franczyzodawcy) polegające na udzieleniu drugiej stronie (franczyzobiorcy) zezwolenia na korzystanie z jego nazwy, firmy, godła, symboli, znaków towarowych, patentów, know-how, koncepcji i techniki prowadzenia działalności gospodarczej z zobowiązaniem do udzielenia jej pomocy, w zamian za świadczenie drugiej strony (franczyzobiorcy) w postaci zobowiązania się do prowadzenia własnej działalności zgodnie ze wskazówkami organizatora sieci i do zapłaty wynagrodzenia.
Nowelizacja ustawy – Planowane zmiany
Mając na uwadze wszystkie problemy występujące w procesie franczyzowym, ustawodawca zdecydował się wprowadzić w Kodeksie Cywilnym uregulowania dot. umowy franczyzy. Zostanie on uregulowany poprzez dodanie do ustawy w księdze trzeciej Tytułu XXIII1,,Umowy franczyzy”.
W nowelizacji znajdować się będzie definicja legalna umowy franczyzy oraz jej uregulowania w postaci:
- wprowadzenia prywatnoprawnej regulacji umowy franczyzy poprzez uregulowanie elementów przedmiotowo istotnych tej umowy oraz formy jej zawarcia (forma dokumentowa);
- ustanowienia obowiązku przedstawienia franczyzobiorcy przez franczyzodawcę dokumentu informacyjnego zawierającego informację o wzajemnych zobowiązaniach stron, o sposobie wykonywania działalności gospodarczej przez franczyzobiorcę w oparciu o umowę franczyzy, o koniecznych do poniesienia w związku z wykonywaną umową kosztach i prognozowanych przychodach franczyzobiorcy z działalności franczyzowej, wzorzec umowy franczyzy oraz inne elementy wraz z określeniem skutków niezgodności dokumentu informacyjnego z umową;
- wskazania przesłanek określających przypadki sankcyjnego wypowiedzenia umowy przez franczyzobiorcę i franczyzodawcę;
- wskazania ograniczeń w zakresie nakładania kar umownych, zakresu możliwego do wprowadzenia w stosunku między stronami zakazu konkurencji oraz możliwości ustanowienia wekslowego zabezpieczenia roszczeń z umowy franczyzy:
- wprowadzenia możliwości ustanowienia wekslowego zabezpieczenia roszczeń z umowy franczyzy.
- określenia uprawnienia franczyzobiorcy do żądania proporcjonalnego zmniejszenia wynagrodzenia franczyzodawcy za czas, w którym jego przychód uległ znacznemu zmniejszeniu.
Umowa franczyzy – szczegółowe uregulowania
Do zawarcia umowy franczyzy wymagana będzie forma dokumentowa pod rygorem nieważności. Forma dokumentowa określona jest w art.772 k.c., który określa, że do zachowania takiej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Zgodnie z art. 773 k.c. dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Formę dokumentową spełnią w szczególności dokumenty sporządzone w postaci tekstowej, np. z podpisem powielanym mechanicznie, jak również w postaci elektronicznej (np. korespondencji mailowej), zakończonej danymi pozwalającymi ustalić tożsamość osoby składającej oświadczenie.
Formę dokumentową będzie musiała przyjmować pod rygorem nieważności, również umowa licencyjna.
W projektowanej ustawie zawarto art.76410 k.c., który określa essentialia negotii umowy franczyzy i zarazem jest jej swoistą definicją, która została stworzona przez ustawodawcę na podstawie analizy umów franczyzy oraz doktryny. Cechami charakterystycznymi umowy franczyzy są:
- profesjonalny charakter stron i ich samodzielność prawna;
- przedmiotem umowy jest przekazanie franczyzy, rozumianej jako zespół upoważnień i zezwoleń, dzięki którym można zapewnić jednolitość prowadzenia działalności gospodarczej w ramach sieci stworzonej na podstawie umowy franchisingu. Uczestnicy są nie tylko uprawnieni, ale i zobowiązani do korzystania z przedmiotu franczyzy;
- odpłatność umowy.
W przepisach zawarto również informację o podstawowych obowiązkach franczyzodawcy. Polegają one na udostępnieniu franczyzobiorcy tzw. dokumentu informacyjnego przed podpisaniem umowy franczyzy, a także przed każdą zmianą umowy. Dokument ten, franczyzodawca będzie zobowiązany przekazać drugiej stronie maksymalnie czternaście dni przed podpisanie umowy. Celem jego wprowadzenia jest zlikwidowanie jednego z przejawów nierówności stron stosunku franczyzy, jaką jest brak rzetelnej informacji o prowadzeniu działalności w konkretnym systemie franczyzowym umożliwiającej podjęcie racjonalnej decyzji o podjęciu współpracy między stronami, a także większe zrozumienie zasad funkcjonowania systemu franczyzowego. We wspomnianym dokumencie informacyjnym franczyzodawca będzie zobowiązany zamieścić informacje takie jak:
- tożsamość franczyzodawcy;
- informacje o skali jego działalności;
- opis działalności oferowanej do prowadzenia przez franczyzobiorcę;
- szacowane przychody i koszty działalności prowadzonej w oparciu o udostępniona franczyzę;
- zakres świadczeń stron umowy, w tym również sposób ustalania wysokości wynagrodzenia franczyzodawcy.
W sytuacji, w której obowiązek informacyjny nie zostanie dopełniony, franczyzobiorcy przysługiwać będzie prawo wypowiedzenia umowy z natychmiastowym skutkiem, w przypadku jeżeli doszłoby do zawarcia umowy franczyzy pomimo braku wcześniejszego udostepnienia dokumentu informacyjnego lub w przypadku ujawnienia, że informacje zawarte w dokumencie informacyjnym są nierzetelne albo nieprawdziwe, a jednocześnie są to informacje mające istotne znaczenie, przy uzasadnionym przypuszczeniu, że gdyby franczyzobiorca był w odpowiedni sposób poinformowany, to umowy by nie zawarł. Jednakże takie prawo franczyzobiorcy nie będzie nielimitowane. Franczyzobiorca w tym zakresie jest ograniczony trzydziestodniowym terminem od dnia powzięcia o tym wiedzy oraz terminem rocznym od dnia zawarcia umowy franczyzy.
Franczyzodawca poza udzieleniem dokumentu informacyjnego, będzie również zobowiązany do udostępnienia know-how, określonego jako koncepcja lub technika prowadzenia działalności gospodarczej.
W celu zagwarantowaniu franczyzobiorcy bezpieczeństwa i ochrony, ustawodawca wprowadził podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej franczyzodawcy wobec franczyzobiorcy w przypadku, gdy w wyniku zamieszczenia w dokumencie informacyjnym nierzetelnych lub nieprawdziwych informacji dojdzie do wyrządzenia szkody. Żądanie odszkodowawcze będzie uzasadnione tylko w tych przypadkach, w których na skutek zawinionego niezachowania należytej staranności w zebraniu informacji podlegających zamieszczeniu w dokumencie informacyjnym przez franczyzodawcę dojdzie do wyrządzenia szkody w majątku franczyzobiorcy.
Umowy zawarte na czas nieokreślony, będą mogły być wypowiedziane przez franczyzobiorcę na trzy miesiące naprzód, a termin wypowiedzenia przez franczyzodawcę będzie natomiast wynosił 6 miesięcy.
Ze względu na podobieństwo w doktrynie umowy franczyzy do umowy do umowy licencyjnej, która jest nieprzenoszalna jako umowa ściśle związana z osobą licencjobiorcy, ustawodawca zdecydował się wprowadzić normy wyłączające przeniesienie praw z umowy franczyzy na osoby trzecie jako normy o charakterze dyspozytywnym. W związku z tym franczyzobiorca nie będzie miał możliwości przeniesienia praw z umowy franczyzy na inną osobę oraz nie będzie mógł wnieść ich jako wkładu do spółki.
Istotnym uprawnieniem przysługującym franczyzobiorcy będzie możliwość domagania się obniżenia wynagrodzenia franczyzodawcy w przypadku znacznego spadku przychodów, którego winy nie będzie można mu przypisać. Opłata będzie zmniejszana proporcjonalnie do straty i będzie następowało w drodze powództwa lub zarzutu uprawnionego.
Nowelizacja ustawy – ochrona franczyzobiorcy
W nowych przepisach zostanie uregulowana kwestia ochrony franczyzobiorcy przed kierowanymi przeciwko niemu roszczeniami z tytułu kar umownych oraz przed zabezpieczeniem roszczeń przeciwko franczyzobiorcy ustanawianym w formie weksla. Na formułowanie roszczeń o zapłatę kary umownej będzie obowiązywał roczny termin zawity, który swój bieg będzie rozpoczynał w momencie, w którym franczyzodawca dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o zdarzeniu, które stanowi podstawę do nałożenia kary umownej przewidzianej w umowie.
Ze względu na to, że ma to bezpośredni związek z franczyzą jak i działalnością przedsiębiorcy występującego jako franczyzodawca, ochrona poufnej koncepcji i techniki prowadzenia działalności gospodarczej jest niezwykle ważna. Ochronie podlegać będzie know-how dotyczące działalności objętej franczyzą, które zostanie udostępnione przez franczyzodawcę.
Ustawodawca przewidział w przepisach również rozwiązanie, zgodnie z którym weksel własny in blanco wręczony franczyzodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy franczyzy powinien zawierać zastrzeżenie „nie na zlecenie” lub inne o tym samym znaczeniu. Wprowadzone to zostanie w celu ochrony interesu franczyzobiorcy jako słabszej strony w tym stosunku prawnym. Przyjęcie weksla bez tego zastrzeżenia będzie powodowało po stronie franczyzodawcy skutek w postaci odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez wystawcę weksla.
Franczyzobiorca będzie mógł być zobowiązany do nieotwierania konkurencyjnego systemu franczyzowego przez maksymalny okres roku od dnia rozwiązania umowy franczyzy.
Nowelizacja ustawy – kiedy zmiany wejdą w życie?
Warto mieć na uwadze fakt, że nowe przepisy będą stosowane tylko do umów zawartych od dnia wejścia ustawy w życie. Co za tym idzie nie będą one retroaktywne, więc nie będzie można z nich korzystać w stosunku do umów aktualnie obowiązujących. Ustawa, według zaprezentowanego projektu, wejdzie w życie w ciągu 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia, a obecnie projekt został skierowany do konsultacji. Ze względu na fakt, iż projekt wpłynął tuż przed zakończeniem kadencji Sejmu, istnieje możliwość, że ustawa ta przepadnie z powodu zasady dyskontynuacji prac parlamentu.
