W ostatnich dwóch latach obserwujemy rosnącą liczbę sporów sądowych, w których kredytobiorcy kwestionują wysokość oprocentowania kredytów opartych na wskaźniku WIBOR. Banki stają przed wyzwaniem obrony legalności i przejrzystości stosowania tego wskaźnika. W naszym artykule przedstawiamy stanowisko, które reprezentujemy w naszej kancelarii w sprawach naszych klientów, z odniesieniem do aktualnego orzecznictwa zarówno krajowego, jak i europejskiego, w tym Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE).
Charakter WIBOR-u i jego znaczenie w umowach kredytowych
WIBOR to wskaźnik, który odzwierciedla koszt pożyczek na rynku międzybankowym. Jest on uznawany za jeden z kluczowych wskaźników w polskim systemie bankowym i jest powszechnie stosowany w umowach kredytowych, szczególnie w kredytach hipotecznych o zmiennym oprocentowaniu. WIBOR jest ustalany codziennie na podstawie ofert składanych przez największe banki działające na polskim rynku. WIBOR, jako wskaźnik rynkowy, jest powszechnie akceptowanym narzędziem stosowanym nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach. Zastosowanie tej stawki zostanie do 2025 r. zastąpione przez nowy indeks WIRON.
Kwestionowanie WIBOR-u przez kredytobiorców
Kredytobiorcy na fali pozwów w sprawach frankowych oraz korzystnych orzeczeń wydawanych na rzecz Klientów Banków, podjęli się kwestionowania umów kredytu złotowego, oprocentowanego w oparciu o wskaźnik WIBOR. Głównymi zarzutami kredytobiorców są:
- rzekomy brak transparentności w sposobie ustalania wskaźnika i zarzut manipulacji stawkami.
- argument nieadekwatności wskaźnika do rzeczywistości rynkowej, który pojawia się w kontekście zmian na rynku międzybankowym, gdzie rzeczywiste transakcje są rzadkością, co rzekomo podważa reprezentatywność WIBOR-u.
- naruszenie dobrych praktyk konsumenckich i interesów kredytobiorców jako konsumentów.
Orzecznictwo polskich sądów
Analiza orzeczeń wskazuje, iż polskie sądy uznają stosowanie WIBOR-u za zgodne z prawem. Z danych Związku Banków Polskich wynika, że do tej pory przedstawiono 21 orzeczeń i żadne z nich nie było niekorzystne dla kredytodawców . W licznych wyrokach sądy podkreślają, że WIBOR jest wskaźnikiem rynkowym, a jego wysokość jest ustalana w oparciu o transparentne mechanizmy rynkowe. W orzeczeniach tych podkreśla się, że stosowanie wskaźnika WIBOR jest standardem rynkowym, który jest akceptowany przez wszystkich uczestników rynku i jest zgodny z prawem oraz zasadami uczciwości kontraktowej.
Z perspektywy kredytodawcy, WIBOR jest wskaźnikiem rynkowym, którego stosowanie jest powszechne i zgodne z przepisami prawa. Banki działają zgodnie z regulacjami, a sam proces ustalania WIBOR-u podlega kontroli odpowiednich instytucji nadzorczych, co wyklucza możliwość manipulacji. Ponadto, w każdej umowie kredytowej klienci są informowani o sposobie kalkulacji oprocentowania, w tym o roli WIBOR-u.
W uzasadnieniach, do wyroków korzystnych dla sektora bankowego, wydawanych w sprawach naszych klientów sędziowie podkreślają, iż wskaźnik WIBOR był i jest publikowany w serwisach internetowych – a więc zawsze był ogólnodostępny, tak samo jak informacja o tym jak jest wyliczany WIBOR, a więc kredytobiorca miał możliwość zapoznania się tą informacją. Ryzyko zmiany wysokości WIBOR, obciąża w takim samym zakresie obie strony umowy. Oparcie oprocentowania umowy kredytu na tym wskaźniku stanowi odwołanie do czynników obiektywnych, mierzalnych, a przy tym niezależnych od jednostronnej decyzji Banku- przykładem może być wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie o sygn. akt IV C 1300/23 z dnia 08 lutego 2024 r., czy XXV C 192/23 z dnia 23 października 2023 r., a także przykładowo w postanowieniu Sądu Okręgowego w Warszawie 27 lipca 2023 r. w sprawie o sygn. akt XXV C 351/23 czy w sprawie XXV C 385/22 z dnia z dnia 25 lipca 2023 r. Takie wyroki są ważnym sygnałem dla banków i z całą pewnością wzmacniają argumentację Prezesa UOKiK oraz przewodniczącego KNF, która opiera się na stwierdzeniu, iż WIBOR jest wskaźnikiem pod nadzorem KNF, wskaźnikiem wymienionym wprost w załączniku do rozporządzenia BMR, a wobec tego brak jest podstaw do jego kwestionowania.
Orzecznictwo TSUE i jego znaczenie
Orzecznictwo TSUE w ostatnich latach również miało istotny wpływ na polskie spory sądowe dotyczące kredytów, szczególnie w kontekście kredytów frankowych. Choć TSUE nie wydawał bezpośrednich wyroków dotyczących WIBOR-u, jego orzeczenia w sprawach dotyczących transparentności warunków umowy kredytowej oraz ochrony konsumentów mogą mieć pośrednie znaczenie. Należy również podkreślić, że zgodnie z jednolitym stanowiskiem Trybunału, począwszy od wyroku Kasler i Kasleme Rabai (wyrok TS z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, EU:C:2014:282, pkt71, 72), wymogu przejrzystości postanowień umownych wynikającego z art. 4 ust. 2 i z art. 5 dyrektywy 93/13 nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Przeciwnie, ponieważ ustanowiony przez wskazaną dyrektywę system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w owej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej (wyroki TS: z dnia 20 września 2017 r., Andriciuc i in., C-186/16, EU:C:2017:703, pkt44; z dnia 20 września 2018 r., OTP Bank i OTP Faktoring, C-51/17, EU:C:2018:750, pkt 73). Z orzecznictwa Trybunału wynika, że wymóg, aby warunek umowny był wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, należy rozumieć w ten sposób, iż obejmuje on także nakaz, aby umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (wyroki TS: z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslemé Rábai, C-26/13, EU:C:2014:282, pkt 75; z dnia 20 września 2017 r., Andriciuc i in., C-186/16, EU:C:2017:703, pkt 45). W dniu 31 maja br. Sąd Okręgowy w Częstochowie, przedstawił pierwsze pytania prejudycjalne mogą znacząco wpłynąć na sektor bankowy i kredytobiorców w Polsce. Decyzja sądu może zmienić sposób ustalania stóp procentowych dla kredytów hipotecznych, co budzi różne emocje wśród zainteresowanych stron.
Rosnąca liczba spraw dotycząca WIBOR-u
Sytuacja związana z kwestionowaniem WIBOR-u przez kredytobiorców stanowi wyzwanie dla sektora bankowego, jednak należy podkreślić, że banki mają solidne podstawy do obrony swojego stanowiska, oparte na istniejących regulacjach oraz prawomocnych orzeczeniach, które wyraźnie potwierdzają prawidłowość argumentacji sektora bankowego. Zauważamy jednak rosnącą liczbę sporów dotyczących WIBOR, co podkreśla potrzebę ciągłego monitorowania zmian prawnych i orzecznictwa. Wyrok TSUE z całą pewnością wpłynie na sposób rozpoznawania spraw wiborowych w polskich sądach.
