W sytuacji upadłości lub restrukturyzacji dłużnika wierzyciele zawsze stają przed pytaniem, czy ich zabezpieczenia zapewnią pełne i skuteczne zaspokojenie roszczeń. Jedną z najczęściej stosowanych form ochrony jest przewłaszczenie na zabezpieczenie, polegające na przeniesieniu na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innych praw majątkowych wyłącznie w celu zabezpieczenia długu.
Charakter przewłaszczenia
Umowa przewłaszczenia ma charakter nienazwany. Co do zasady wierzyciel uzyskuje tytuł własności, natomiast dłużnik – jako dotychczasowy właściciel – pozostaje w posiadaniu przedmiotu i korzysta z niego, ponosząc wszelkie koszty jego utrzymania, w tym ubezpieczenia. Po wykonaniu zobowiązania wierzyciel zobowiązany jest do przeniesienia własności z powrotem na dłużnika. Jeżeli natomiast dłużnik nie wywiąże się z umowy, wierzyciel ma prawo zaspokoić się z przedmiotu przewłaszczonego, np. poprzez jego sprzedaż.
Przewłaszczenie w postępowaniu upadłościowym
Powstaje zasadnicze pytanie: co dzieje się z przedmiotem przewłaszczenia, gdy ogłoszona zostaje upadłość dłużnika? Zgodnie z art. 70¹ Prawa upadłościowego, rzeczy, wierzytelności i inne prawa przeniesione na wierzyciela w celu zabezpieczenia nie podlegają wyłączeniu z masy upadłości. W ich przypadku stosuje się przepisy o zastawie, przy czym ustawodawca wskazał, że należy je rozumieć jako zastaw w rozumieniu Kodeksu cywilnego (art. 306–335 k.c.).
Dla wierzyciela oznacza to prawo do zaspokojenia z pierwszeństwem przed innymi, przy jednoczesnym obowiązku uczestniczenia w kosztach postępowania – maksymalnie do 10% ceny uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia, proporcjonalnie do udziału jego wartości w majątku dłużnika. Warto również pamiętać, że ustanowienie przewłaszczenia tuż przed ogłoszeniem upadłości może zostać uznane za bezskuteczne z mocy prawa (art. 127 PrUpad), zwłaszcza jeśli zabezpieczało dług niewymagalny lub miało rażąco nieekwiwalentny charakter.
Przewłaszczenie w restrukturyzacji – nowe regulacje od 23 sierpnia 2025 r.
Kolejny istotny obszar dotyczy restrukturyzacji. Do niedawna wierzytelności zabezpieczone przewłaszczeniem mogły być objęte układem wyłącznie warunkowo – po uzyskaniu zgody wierzyciela lub przy propozycji pełnego (100%) zaspokojenia. Zmieniło to wejście w życie nowelizacji z 25 lipca 2025 r., implementującej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023.
Nowe przepisy, obowiązujące od 23 sierpnia 2025 r., włączyły wierzytelności zabezpieczone przewłaszczeniem bezpośrednio do katalogu wierzytelności układowych (art. 150 Prawa restrukturyzacyjnego). Ustawodawca podkreślił przy tym, że za wierzytelności zabezpieczone uznaje się jedynie te, które znajdują pokrycie w przedmiocie zabezpieczenia. Przekłada się to na obowiązek klasyfikacji takich wierzytelności w ramach odrębnej kategorii interesów (art. 161 ust. 1a pkt 3).
Propozycje układowe muszą zapewniać wierzycielom przewłaszczonym poziom zaspokojenia nie mniej korzystny niż w scenariuszu upadłościowym, chyba że wierzyciel sam wyrazi zgodę na mniej korzystne warunki. Co równie istotne, nie można zmieniać sposobu zaspokojenia przewidzianego w umowie zabezpieczenia, o ile wierzyciel nie zaakceptuje innych rozwiązań. Ustawodawca przewidział także możliwość sprzedaży lub zmiany przedmiotu zabezpieczenia w ramach układu, ale wyłącznie za zgodą wierzyciela, a czynności te wykonuje nadzorca wykonania układu lub zarządca przymusowy.
Nowe wyzwania praktyczne
Zmiany ustawowe w znacznym stopniu przesuwają akcent sporów na kwestie wycen i testu zaspokojenia. Już na etapie spisu wierzytelności konieczne jest wskazanie wartości przedmiotu zabezpieczenia, co determinuje, jaka część roszczenia zostanie zakwalifikowana jako zabezpieczona, a jaka jako niezabezpieczona.
Wprowadzony test zaspokojenia, uzupełniony o wzmocnioną kontrolę sądu, wymaga transparentnych i metodologicznie spójnych wycen zarówno w wariancie kontynuacyjnym, jak i upadłościowym. Dla dłużnika oznacza to konieczność opracowania rzetelnych scenariuszy finansowych, dla wierzyciela natomiast – realną możliwość kwestionowania zaniżonych wycen poprzez powołanie opinii biegłych i kontrolę sądu.
Nowelizacja przepisów w zakresie restrukturyzacji i upadłości wprowadziła wyważony model. Z jednej strony objęła wierzytelności zabezpieczone przewłaszczeniem układem restrukturyzacyjnym, z drugiej – zapewniła im silną ochronę, dzięki której ich ekonomiczny status nie ulega obniżeniu w stosunku do scenariusza upadłościowego. W praktyce oznacza to utrzymanie równowagi pomiędzy interesami wierzycieli i dłużników, a także większą przejrzystość i przewidywalność w procesie restrukturyzacyjnym.
